70. Adekwatność kapitałowa

Adekwatność kapitałowa to proces mający na celu zapewnienie, przy określonym poziomie tolerancji na ryzyko, iż poziom ryzyka podejmowanego przez Bank związanego z rozwojem działalności biznesowej może zostać pokryty posiadanym kapitałem w określonym horyzoncie czasowym. Proces zarządzania adekwatnością kapitałową obejmuje w szczególności przestrzeganie obowiązujących norm nadzorczych i określonego w Banku poziomu tolerancji na ryzyko, proces planowania kapitałowego, w tym polityki dotyczącej źródeł pozyskiwania kapitału.

Celem zarządzania adekwatnością kapitałową jest utrzymywanie, w sposób ciągły, kapitału na poziomie adekwatnym do skali oraz profilu ryzyka działalności Grupy Kapitałowej.

Proces zarządzania adekwatnością kapitałową Grupy Kapitałowej obejmuje:

• identyfikację i monitorowanie istotnych rodzajów ryzyka,
• szacowanie kapitału wewnętrznego na pokrycie poszczególnych rodzajów ryzyka oraz łącznego kapitału wewnętrznego,
• monitorowanie, raportowanie, prognozowanie i limitowanie adekwatności kapitałowej,
• dokonywanie alokacji kapitału wewnętrznego na obszary biznesowe, segmenty klienta oraz spółki Grupy Kapitałowej dla celów analiz rentowności,
• wykorzystywanie narzędzi wpływających na poziom adekwatności kapitałowej (w tym: narzędzi wpływających na poziom funduszy własnych, skalę pomniejszeń funduszy własnych oraz wysokość portfela kredytowego).

Podstawową regulacją obowiązującą w procesie oceny adekwatności kapitałowej wg stanu na dzień 31 grudnia 2014 roku jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 roku w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648/2012, zwane dalej „Rozporządzenie CRR”. Rozporządzenie CRR stanowi część tzw. pakietu CRD IV/CRR, w skład którego obok Rozporządzenia wchodzi Dyrektywa CRD IV – Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE z dnia 26 czerwca 2013 roku w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi zmieniająca Dyrektywę 2002/87/WE i uchylająca dyrektywy 2006/48/WE oraz 2006/49/WE (dalej zwana „Dyrektywa CRD”. W przeciwieństwie do Rozporządzenia CRR które obowiązuje bezpośrednio, Dyrektywa CRD musi być zaimplementowana do prawa krajowego. Na dzień 31 grudnia 2014 roku Ustawa – prawo bankowe nie została jeszcze znowelizowana i obecnie trwają prace nad nowelizacją Ustawy implementującej przepisy CRD IV. Pierwszeństwo w przypadku konfliktu pomiędzy przepisami Rozporządzenia CRR a przepisami krajowymi mają przepisy Rozporządzenia CRR.

Zgodnie z Rozporządzeniem CRR na potrzeby adekwatności kapitałowej stosuje się konsolidację ostrożnościową, która w odróżnieniu od konsolidacji zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej, obejmuje podmioty zależne od Banku będące instytucjami oraz instytucjami finansowymi. Z konsolidacji ostrożnościowej wyłączone są spółki niefinansowe i ubezpieczeniowe.

Zgodnie z Rozporządzeniem CRR, Grupę Kapitałową na potrzeby konsolidacji ostrożnościowej stanowią: PKO Bank Polski SA, PKO Leasing SA, PKO BP Faktoring SA, PKO BP BANKOWY PTE SA, PKO Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych SA, KREDOBANK SA, PKO Finance AB, Finansowa Kompania "Prywatne Inwestycje" Sp. z o.o. oraz PKO Bank Hipoteczny SA.

Na dzień 31 grudnia 2014 roku miary adekwatności kapitałowej zostały wyliczone w oparciu o postanowienia Rozporządzenia CRR, w tym m.in. w zakresie zakresu konsolidacji, z uwzględnieniem znanych Bankowi planowanych do wdrożenia opcji narodowych. Na dzień 31 grudnia 2014 roku Bank spełnia wymagania dotyczące miar adekwatności kapitałowej określone w Rozporządzeniu CRR.

Poziom adekwatności kapitałowej Grupy w 2014 roku utrzymywał się na bezpiecznym poziomie, istotnie powyżej limitów nadzorczych.

Na dzień 31 grudnia 2013 roku wszystkie miary adekwatności kapitałowej zostały wyliczone w oparciu o postanowienia ustawy Prawo bankowe, Uchwały nr 76/2010 Komisji Nadzoru Finansowego z 10 marca 2010 roku w sprawie zakresu i szczegółowych zasad wyznaczania wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka z oraz Uchwały nr 325/2011 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 20 grudnia 2011 roku w sprawie pomniejszeń funduszy własnych. Zakres konsolidacji uwzględniony w adekwatności kapitałowej wg stanu na 31 grudnia 2013 roku obejmował wszystkie spółki zależne Grupy Kapitałowej PKO Banku Polskiego SA. 

70.1. Fundusze własne dla potrzeb adekwatności kapitałowej

Fundusze własne Grupy na potrzeby adekwatności kapitałowej na dzień 31 grudnia 2014 roku zostały wyliczone w oparciu o postanowienia Rozporządzenia CRR.

Fundusze własne Grupy Kapitałowej składają się z funduszy podstawowych Tier 1 oraz funduszy uzupełniających Tier 2. W Grupie nie są identyfikowane elementy dodatkowego kapitału Tier 1.

W skład funduszy podstawowych Tier 1 (tzw. Common Equity Tier 1 lub CET1) wchodzą:

1. fundusze zasadnicze obejmujące: kapitał zakładowy, pozostałe kapitały rezerwowe (kapitał zapasowy, kapitał rezerwowy),
2. inne dochody całkowite (z wyłączeniem zysków i strat dotyczących zabezpieczenia przepływów pieniężnych a w zakresie niezrealizowanych zysków i strat na instrumentach zaliczonych do portfela instrumentów dostępnych do sprzedaży ujmowane są tylko straty w wysokości 80% ich wartości bilansowej),
3. fundusz ogólnego ryzyka,
4. zyski zatrzymane (niepodzielony wynik z lat ubiegłych),
5. wynik finansowy netto w trakcie zatwierdzania oraz wynik netto bieżącego okresu sprawozdawczego, obliczony zgodnie z obowiązującymi zasadami rachunkowości, pomniejszony o wszelkie przewidywane obciążenia i dywidendy, w kwotach nie większych niż kwoty zysku zweryfikowane przez biegłego rewidenta, przy czym warunkiem zaliczenia ww. wyniku do funduszy własnych Banku jest jego zatwierdzenie przez Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy, lub przed zatwierdzeniem przez WZA, uzyskanie zgody KNF na jego zaliczenie do funduszy własnych.

Fundusze podstawowe Tier 1 pomniejszane są o:

1. straty za bieżący rok obrachunkowy,
2. wartości niematerialne i prawne wycenione według wartości bilansowej po pomniejszeniu o kwotę powiązanej rezerwy z tytułu odroczonego podatku dochodowego (odliczana kwota zawiera wartość firmy uwzględnioną w wycenie znacznych inwestycji Banku),
3. dodatkowe korekty wartości aktywów wycenianych według wartości godziwej (AVA),
4. aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego oparte na przyszłej rentowności i nie wynikające z różnic przejściowych,
5. aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego oparte na przyszłej rentowności i wynikające z różnic przejściowych, które przekraczają 10% kapitału podstawowego Tier 1 (bez uwzględniania pomniejszeń z tytułu zaangażowań kapitałowych i aktywów z tytułu podatku odroczonego),
6. znaczące zaangażowania kapitałowe Banku bezpośrednie i pośrednie w instytucje finansowe, instytucje kredytowe, banki krajowe, banki zagraniczne i zakłady ubezpieczeń, wyrażone w postaci posiadanych akcji lub udziałów, lub innych instrumentów kapitału podstawowego Tier 1 tych podmiotów (poza zaangażowaniami, stanowiącymi pozycje strukturalne), których suma przekracza 10% kapitału podstawowego Tier 1 (bez uwzględniania pomniejszeń z tytułu zaangażowań kapitałowych i aktywów z tytułu podatku odroczonego),
7. kwotę, o jaką suma:

a)   aktywów z tytułu odroczonego podatku dochodowego opartych na przyszłej rentowności i wynikających z różnic przejściowych, do wysokości 10% kapitału podstawowego Tier 1 (bez uwzględniania pomniejszeń z tytułu zaangażowań kapitałowych i aktywów z tytułu podatku odroczonego) oraz

b)   zaangażowań kapitałowych Banku w instytucje finansowe, instytucje kredytowe, banki krajowe, banki zagraniczne i zakłady ubezpieczeń, wyrażone w postaci instrumentów kapitału podstawowego Tier 1 tych podmiotów, do wysokości 10% kapitału podstawowego Tier (bez uwzględniania pomniejszeń z tytułu zaangażowań kapitałowych i aktywów z tytułu podatku odroczonego)
przekracza równowartość 15% kapitału podstawowego Tier 1 (bez uwzględniania pomniejszeń z tytułu zaangażowań kapitałowych i aktywów z tytułu podatku odroczonego).Kwota poniżej przedmiotowego progu nie pomniejsza funduszy własnych i jest uwzględniana w aktywach ważonych ryzykiem.

W skład funduszy uzupełniających Tier 2 wchodzą zobowiązania podporządkowane, które spełniają wymogi Rozporządzenia CRR i w przypadku których Bank uzyskał zgodę KNF na zaliczenie ich do funduszy własnych.

Fundusze uzupełniające Tier 2 pomniejszane są o zaangażowania kapitałowe Grupy w instytucje finansowe, instytucje kredytowe, banki krajowe, banki zagraniczne i zakłady ubezpieczeń w postaci instrumentów kapitału uzupełniającego Tier 2 tych podmiotów.

W przypadku, gdyby wartość pomniejszeń obniżyła wartość funduszy uzupełniających Tier 2 poniżej zera, wartość nadwyżki tych pomniejszeń ponad wartość funduszy uzupełniających Tier 2 odejmuje się od funduszy podstawowych Tier 1.

Na dzień 31 grudnia 2014 roku w funduszach własnych Grupy wyliczanych na potrzeby adekwatności kapitałowej został ujęty zysk netto Banku w kwocie 1 004 300 tysięcy PLN za okres od 01.01.2014 roku do 30.06.2014 roku, po pomniejszeniu o przewidywane obciążenia i dywidendy, na podstawie decyzji Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 29.09.2014 roku. Zysk został zaliczony do kapitału podstawowego Tier 1 Banku.

Informacja o strukturze funduszy własnych Grupy w ujęciu konsolidacji ostrożnościowej, wyznaczanych dla potrzeb adekwatności kapitałowej wg stanu na 31 grudnia 2014 roku, zgodnie z Rozporządzeniem CRR, została zawarta w poniższej tabeli:

Na dzień 31 grudnia 2013 roku fundusze własne na potrzeby adekwatności kapitałowej zostały wyliczone w oparciu o postanowienia ustawy Prawo bankowe oraz Uchwały nr 325/2011 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 20 grudnia 2011 roku w sprawie pomniejszeń funduszy własnych (Dz. Urz. KNF Nr 13 poz. 49 z dnia 30 grudnia 2011 roku).

Informacja o strukturze funduszy własnych Grupy wyznaczanych dla potrzeb adekwatności kapitałowej wg stanu na 31 grudnia 2013 roku została zawarta w poniższej tabeli:

70.2.   Wymogi w zakresie funduszy własnych (Filar I)

Zgodnie z obowiązującym od dnia 1 stycznia 2014 roku Rrozporządzeniem CRR w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji i firm inwestycyjnych, Grupa Kapitałowa wylicza wymogi w zakresie funduszy własnych dla następujących rodzajów ryzyka:

• z tytułu ryzyka kredytowego – metodą standardową,
• z tytułu ryzyka operacyjnego dla Banku – zgodnie z podejściem zaawansowanym (AMA), a dla spółek Grupy Kapitałowej prowadzących działalność finansową – zgodnie z podejściem wskaźnika bazowego (BIA),
• z tytułu ryzyka rynkowego – metodami podstawowymi.

Grupa Kapitałowa wylicza wymogi w zakresie funduszy własnych z tytułu ryzyka kredytowego stosując następujące formuły:

• w zakresie ekspozycji bilansowych - iloczyn wartości bilansowej, wagi ryzyka przypisanej ekspozycji zgodnie z metodą standardową wyliczania wymogu w zakresie funduszy własnych z tytułu ryzyka kredytowego oraz 8% (przy uwzględnieniu uznawalnych zabezpieczeń),
• w zakresie udzielonych zobowiązań pozabilansowych – iloczyn wartości zobowiązania (uwzględniającej wartość rezerw na to zobowiązanie), wagi ryzyka produktu, wagi ryzyka przypisanej ekspozycji pozabilansowej zgodnie z metodą standardową wyliczania wymogu w zakresie funduszy własnych z tytułu ryzyka kredytowego oraz 8% (przy uwzględnieniu uznawalnych zabezpieczeń),
• w zakresie transakcji pozabilansowych (instrumentów pochodnych) – iloczyn wagi ryzyka przypisanej transakcji pozabilansowej zgodnie z metodą standardową wyliczania wymogu w zakresie funduszy własnych z tytułu ryzyka kredytowego, ekwiwalentu bilansowego transakcji pozabilansowych oraz 8% (wartość ekwiwalentu bilansowego wyliczana jest zgodnie z metodą wyceny rynkowej).

Łączny wymóg w zakresie funduszy własnych Grupy Kapitałowej składa się z sumy wymogów kapitałowych na:

1. ryzyko kredytowe, w tym ryzyko kredytowe instrumentów z księgi bankowej, ryzyko kredytowe kontrahenta,
2. ryzyko rynkowe,
3. ryzyko związane z korektą wyceny kredytowej (CVA),
4. ryzyko rozliczenia i dostawy,
5. ryzyko operacyjne,
6. inne rodzaje wymogów w zakresie funduszy własnych z tytułu:
   a) ryzyka walutowego,
   b) ryzyka cen towarów,
   c) przekroczenia limitu koncentracji ekspozycji i limitu dużych ekspozycji.

Poniższa tabela prezentuje wymogi w zakresie funduszy własnych Grupy Kapitałowej z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka. Dane według stanu na 31 grudnia 2014 roku zostały wyliczone zgodnie z Rozporządzeniem CRR, o którym mowa powyżej. Natomiast dane według stanu na 31 grudnia 2013 roku zostały wyliczone zgodnie z Uchwałą nr 76/2010 Komisji Nadzoru Finansowego z 10 marca 2010 roku w sprawie zakresu i szczegółowych zasad wyznaczania wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka.

Wzrost wymogu kapitałowego w zakresie funduszy własnych z tytułu ryzyka kredytowego w 2014 roku w stosunku do 2013 roku o około 2,3 miliarda PLN spowodowany jest głównie włączeniem portfela Nordea Bank Polska SA oraz istotnym wzrostem portfela kredytowego.

Wzrost wymogu w zakresie funduszy własnych z tytułu ryzyka rynkowego w 2014 roku w stosunku do 2013 roku o około 79% do poziomu 585 miliona PLN wynika głównie z włączenia portfela obligacji korporacyjnych oraz gwarantowań obligacji korporacyjnych Nordea Bank Polska SA.

Dla Banku wymóg w zakresie funduszy własnych z tytułu ryzyka operacyjnego został wyliczony zgodnie z podejściem zaawansowanym AMA, a wymóg w zakresie funduszy własnych z tytułu ryzyka operacyjnego spółek Grupy Kapitałowej prowadzących działalność finansową został wyliczony zgodnie z podejściem wskaźnika bazowego (BIA). Nastąpił wzrost wymogu z kwoty 631 milionów PLN (według stanu na dzień 31 grudnia 2013 roku) do 759 milionów PLN (według stanu na dzień 31 grudnia 2014 roku) spowodowany w szczególności uwzględnieniem połączenia Nordea Bank Polska SA.

70.3.   Wymogi kapitałowe dla zakładów ubezpieczeń

W skład Grupy Kapitałowej PKO Banku Polskiego wchodzi spółka ubezpieczeniowa PKO Życie TU S.A., która jest wyłączona z konsolidacji ostrożnościowej, jako podmiot finansowy objęty odrębnym nadzorem UKNF, obejmującym również ocenę spełnienia wymogów kapitałowych.

Zgodnie z Ustawą o działalności ubezpieczeniowej z dnia 22 maja 2003 (z późn. zmianami), spółka ubezpieczeniowa zobowiązana jest posiadać środki własne w wysokości nie niższej niż margines wypłacalności i nie niższej niż kapitał gwarancyjny. Kapitał gwarancyjny zaś jest równy większej z wartości:

1. jednej trzeciej marginesu wypłacalności,
2. minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego.

Zasady wyliczenia marginesu wypłacalności oraz minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego określa Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 28 listopada 2003 roku w sprawie sposobu wyliczania wysokości marginesu wypłacalności oraz minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego dla działów i grup ubezpieczeń (z późn. zmianami). 

70.4.   Kapitał wewnętrzny (Filar II)

Grupa Kapitałowa wyznacza kapitał wewnętrzny zgodnie z:

• Rozporządzeniem CRR,
• Dyrektywą CRD,
• uchwałą nr 258/2011 KNF z dnia 4 października 2011 roku w sprawie szczegółowych zasad funkcjonowania systemu zarządzania ryzykiem i systemu kontroli wewnętrznej oraz szczegółowych warunków szacowania przez banki kapitału wewnętrznego i dokonywania przeglądów procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego oraz zasad ustalania polityki zmiennych składników wynagrodzeń osób zajmujących stanowiska kierownicze w banku.

Kapitał wewnętrzny to szacowana kwota kapitału, niezbędna do pokrycia wszystkich zidentyfikowanych, istotnych rodzajów ryzyka występujących w działalności Grupy Kapitałowej oraz wpływu zmian otoczenia gospodarczego, uwzględniająca przewidywany poziom ryzyka.

Kapitał wewnętrzny w Grupie Kapitałowej PKO Banku Polskiego SA jest obliczany na pokrycie każdego z istotnych rodzajów ryzyka:

• ryzyka kredytowego (w zakresie ryzyka niewypłacalności i ryzyka koncentracji),
• ryzyka walutowego,
• ryzyka stopy procentowej,
• ryzyka płynności,
• ryzyka operacyjnego,
• ryzyka biznesowego (uwzględniającego ryzyko strategiczne).

Materializacja ryzyka zmian makroekonomicznych, ryzyka modeli, ryzyka braku zgodności oraz ryzyka utraty reputacji znajduje odzwierciedlenie w oszacowaniach kapitału wewnętrznego na pokrycie rodzajów ryzyka: kredytowego, stopy procentowej, walutowego, operacyjnego i biznesowego.

Bank cyklicznie monitoruje istotność poszczególnych rodzajów ryzyka odnoszących się do działalności Banku i pozostałych spółek Grupy Kapitałowej.

Kapitał wewnętrzny na pokrycie poszczególnych rodzajów ryzyka jest ustalany zgodnie z metodami określonymi w przepisach wewnętrznych. W przypadku dokonywania szacunków kapitału wewnętrznego na podstawie modeli statystycznych, stosowany jest roczny horyzont prognozy oraz poziom ufności 99,9%. Łączny kapitał wewnętrzny każdej spółki Grupy Kapitałowej stanowi sumę wysokości kapitału wewnętrznego, niezbędnego do pokrycia wszystkich istotnych dla danej spółki rodzajów ryzyka. Łączny kapitał wewnętrzny Grupy Kapitałowej stanowi sumę łącznego kapitału wewnętrznego Banku oraz wszystkich spółek Grupy Kapitałowej. Przyjmowany do kalkulacji kapitału wewnętrznego współczynnik korelacji pomiędzy poszczególnymi rodzajami ryzyka oraz poszczególnymi spółkami Grupy Kapitałowej wynosi 1.

W 2014 roku wysokość relacji funduszy własnych do kapitału wewnętrznego Grupy Kapitałowej utrzymywała się na poziomie, powyżej zarówno limitu ustawowego, jak i wewnętrznego Grupy Kapitałowej.  

70.5.   Ujawnienia (Filar III)

Grupa Kapitałowa ogłasza w cyklu rocznym informacje dotyczące w szczególności zarządzania ryzykiem oraz adekwatności kapitałowej zgodnie z:

• Rozporządzeniem CRR,
• aktami wykonawczymi do Rozporządzenia CRR w aktach prawa krajowego transponujących postanowienia Dyrektywy CRD,
• Rekomendacją M dotyczącą zarządzania ryzykiem operacyjnym w bankach wydaną przez Komisję Nadzoru Finansowego,
• uchwałą nr 385/2008 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 17 grudnia 2008 roku w sprawie szczegółowych zasad i sposobu ogłaszania przez banki informacji o charakterze jakościowym i ilościowym dotyczących adekwatności kapitałowej oraz zakresu informacji podlegających ogłaszaniu.

Szczegółowe informacje o zakresie ujawnianych informacji, sposobie ich weryfikacji oraz publikacji zawierają Zasady polityki informacyjnej PKO Banku Polskiego SA w zakresie adekwatności kapitałowej oraz innych informacji podlegających ogłaszaniu udostępnione na stronie internetowej Banku (www.pkobp.pl).